Hoe het allemaal begon...
De eerste ideeën om “iets” met samba en trommels te gaan doen, ontstonden tijdens een feestje en na het nuttigen van de nodige ‘tarwe smoothies’. Al snel werden deze ideeën in daden omgezet en plotsklaps klonken er op zondagochtend uit de schuur van Wim Verstappen, recht tegenover de kerk in Maarheeze, opzwepende ritmes. Weliswaar was het motto van de aanwezigen vooral “ieder voor zich en God voor ons allen”, waardoor van enige samenhang in het geheel totaal geen sprake was, maar na enige weken kon een geoefend luisteraar met enige moeite toch al een embryonale vorm van structuur ontdekken.
De naam “Los Zandtos” is niet zomaar gekozen! Neen!!! Hij verwijst naar een aantal zaken dat min of meer toevallig bij elkaar kwam. In de eerste plaats ontstonden de ideeën onder de rook van de kerk van Maarheeze, een plek waar (zoals we allemaal weten) de Heiligen (Los Santos) hun thuis hebben. De eerste inspiratie werd vervolgens opgedaan na het bestuderen van YouTube-filmpjes van ‘samba-goeroe’ Marcus Santos. Inderdaad, ook zijn naam is geen toeval! In de derde plaats bestaat de grond in Maarheeze (maar ook elders in de omgeving) voornamelijk uit zand, die met de zomerse klanken van de band opwarmt en rul en mul wordt: inderdaad, los zand! Je voelt hem dus al: al deze schijnbaar toevallig samenvallende, maar op zichzelf unieke fenomenen zorgen ervoor dat de naam “Los Zandtos” volkomen op zijn plek is. De naam zegt overigens, in tegenstelling tot wat velen denken te kunnen vaststellen als zij ons bezig horen, helemaal niets over de sfeer en de samenhang binnen de groep. De band bestaat uit van alles behalve uit los zand!!!
Na een tijdje bleek dat er volkomen onverwacht, sprake was van een ruwe en ongepolijste diamant. Vanwege de samenstelling van de groep uit individuen, die elk voor zich (op slechts enkele uitzonderingen na) volkomen a-muzikaal en gespeend van iedere vorm van muzikaal talent zijn, kon niemand op voorhand bevroeden dat er op enig moment sprake zou zijn van muzikale kunstwerkjes met een duidelijk herkenbaar begin en eind en waarbij bovendien sprake was van een basale vorm van ritmevastheid. Toen dit echter bleek, was het moment aangebroken om de naam een wat meer officieel tintje te geven. Wij bedachten daarbij de toevoeging: Eerste sambadrumband uit Maarheeze. Een toevoeging die niet alleen briljant is gevonden, maar bovendien ook volkomen waar. Immers, niemand in Mares ging ons nog voor!!
Alleen, deze toevoeging in het Nederlands slaat natuurlijk helemaal nergens op. Via “Google Translate” wisten we te achterhalen dat dit in het Braziliaans/Portugees zo ongeveer moest worden “Primeira Bateria de Samba”. Alleen Maarheeze kennen ze in Brazilië niet, dus daar hebben we zelf dan maar van verondersteld dat de Portugese vertaling zo iets moet zijn als “Marescarios”. En zie daar, de volledige naam van de band was geboren: Primeira Bateria de Samba Marescarios “Los Zandtos”. Inmiddels is echter al wel gebleken dat kort “Los Zandtos” toch beter werkt. Desondanks vinden wij dat we aan onze status verplicht zijn de volledige naam er “in” te houden!!!
Inmiddels hebben we weten te bewerkstelligen dat onze bekendheid in Maarheeze al wel heel behoorlijk is. Sterker nog, hele families trekken inmiddels met ons mee, waardoor de groep niet alleen groter, maar ook gezelliger wordt. Door bovendien steevast vast te houden aan onze vaste kleuren Groen, Geel en Wit (met Blauwe accenten), weet men vast en zeker dat bij het verschijnen van twee of meer mensen in die kleurencombinatie Los Zandtos onvermijdelijk in de buurt is!
Houd ogen en oren dus open!
De instrumenten
Los Zandtos maakt gebruik van verschillende slag- en een heus blaasinstrument (naast de dwingende fluit van de leider, die te horen is als er van de overige leden van Los Zandtos enige vorm van actie – of juist niet – wordt verwacht). Dit ingenieuze blaasinstrument vormt een mooie aanvulling op de trommelachtig aandoende drumklanken en zorgt voor een gevarieerd geluid. Immers, mits goed gespeeld kun je duidelijke verschillen horen tussen het geluid dat een trom voortbrengt en het geluid van een trompet. Los Zandtos slaagt er soms in om bovendien de klanken van de trommels en die van de trompet in één nummer te combineren, waardoor een verrassend effect optreedt en er zelfs herkenbare klanken hoorbaar worden. Welke instrumenten Los Zandtos zoal gebruikt, leest u hieronder
De Surdo
De surdo is een grote bass drum. Hij wordt gebruikt in vele soorten van de Braziliaanse muziek, met name in Samba-reggae en Samba en zijn varianten. Daarbij is hij verantwoordelijk voor de baspartijen.
Surdo-maten variëren normaal gesproken in diameter tussen 16″ tot 26″ of zelfs 29″. In Rio de Janeiro zijn surdos over het algemeen 60 cm diep. Surdos die gebruikt worden in het noordoosten van Brazilië zijn vaak ondieper (50 cm). Surdos kunnen cilinders van hout hebben, van gegalvaniseerd staal of van aluminium. De vellen zijn van geitenleer (nappa) of plastic. Een bateria uit Rio gebruikt vaak surdos met leren vellen (voor een rijke klank) en een aluminium cilinder (voor lichtheid). Surdos worden gedragen met een tailleriem of schouderband, gericht met het vel ongeveer horizontaal. Op het onderste vel wordt niet gespeeld.
Los Zandtos maakt gebruik van 4 maten Surdo’s. De Surdo Primeira (22”), de Suro Segunda (20”) en drie Surdos Terceras (16” en 14”). In totaal gebruikt Los Zandtos 5 Surdos.
De Caixa (Snare)
De caixa is een kleine trom (de Engelse naam snare drum wordt ook vaak gebruikt), die bestaat uit een ketelklankkast, een slagvel (bovenvel) en een resonantievel (ondervel). Op het resonantievel kan een snaarmat (van ijzer of van nylon) (snaren) worden gedrukt waardoor de kleine trom een scherp geluid produceert. Via het snaarmechaniek kan de snaarmat ook van het resonantievel worden gehaald, dan produceert de trom een dof geluid. De trom wordt doorgaans bespeeld met trommelstokken, maar soms ook met bijvoorbeeld brushes (uitschuifbare kwasten met meerdere dunne metalen uiteinden).
Los Zandtos gebruikt deze trom als tweede stem voor het “voorwerk”. De caixa houdt veelal een vast ritme aan dat aanvullend is op de basis die door de surdos wordt gelegd en die de Repinique (zie hierna) in de gelegenheid stelt om te soleren.
De Repinique
Een repinique is een tweezijdige Braziliaanse drum, gebruikt in samba baterias (percussie ensembles). Hij wordt gebruikt in de baterias in Rio de Janeiro en São Paulo, maar ook in de baterias van Bahia, waar hij bekend staat als “repique”. Hij is gelijk aan de tom-tom (niet zijnde het navigatiesysteem) in de niet-Braziliaanse drumkit of de tenor drum in marching bands. Hij is zeer hoog gestemd op een toon die dwars door het geluid van de rest van de Bateria heen gaat. Het is het lead- en solo-instrument in een sambaband. In die zin is het dus weer wel het navigatiesysteem voor de bateria.
De trom is gemaakt van metaal. Het vel van nylon. Het instrument is meestal kleiner in diameter dan de Braziliaanse caixa (snare drum), maar langer in hoogte. Daarnaast mist hij een snare. In Rio-stijl samba wordt hij bespeeld met een houten stok en een hand. In Bahia wordt hij meestal bespeeld met twee houten stokken. Daarnaast kan hij ook worden gespeeld met twee dunne plastic “whippy” sticks.
Los Zandtos gebruikt de Repinique als solo-instrument dat de improvisaties verzorgt op de extreem strakke ritmes van de surdos en de Caixa.
De afdeling Percussão
Shakers en Rocar
De shakers zijn doorgaans gemaakt van metaal en gevuld met kiezelsteentjes of ander materiaal waarmee geschud kan worden. Zonder shakers is de sound van een sambaband kaal en koud. Met shakers komt er dynamiek in de sound en worden de leemtes die door de andere instrumenten nu eenmaal gecreëerd worden opgevuld.
Los Zandtos beschikt over diverse shakers, zowel losse exemplaren als (zelfs zelfgefabriceerde) meervoudige shakers.
De rocar is een in een rekje gemonteerde rij belletjes die door te rammelen een luid geluid maken. Kunst is om ofwel in het ritme dan wel syncopisch accenten te leggen. Ook deze instrumenten zijn in tal van uitvoeringen en groottes te verkrijgen. Uiteraard beschikt Los Zandtos over meerdere varianten.
Cowbells en Agogo bells
Als we het toch hebben over belangrijke, maar onderschatte instrumenten, dan zijn de cowbell en de agogo bell daarvan eveneens sprekende voorbeelden. Laat het geluid weg en de band klinkt kaal. Voeg het geluid toe en de zaak swingt en bruist van energie. De bellen kunnen op verschillende manieren gebruikt worden. Zo kunnen ze gebruikt worden om het ritme te versterken (met name de cowbell), terwijl er ook eenvoudige of complexere melodielijntjes gespeeld kunnen worden.
Los Zandtos gebruikt beide soorten bellen, onder andere ook voor de doelen zoals omschreven.
De Tamborim
De tamborim in een kleine ronde handtrommel met een doorsnee van 6 inch. Hij is gemaakt van metaal, plastic of hout. Het vel is doorgaans van nylon en zeer hoog gestemd, zodat er bij het slaan op het vel een hoge, scherpe, maar doffe klank ontstaat. Hoewel hij erop lijkt, zowel qua naam als qua uiterlijk, moet dit instrument niet verward worden met de bekende tamboerijn.
De tamborim wordt in vele Braziliaanse muziekgenres gebruikt, maar speelt met name in de samba een prominente rol. Doorgaans wordt het instrument bespeeld met een smalle houten drumstok, maar in de samba batacuda wordt-ie voornamelijk bespeeld met een klopper die bestaat uit meerdere nylon of hard-plastic samengebonden strengen. In uitzonderlijke gevallen, bijvoorbeeld als de stok uit de handen van de speler is gevallen, wordt de tamborim ook wel met de vingers bespeeld. Andere lichaamsdelen lenen zich minder hiervoor.
De tamborim wordt vastgehouden met de zwakste van beide handen, waarbij de duim de rand omklemt of op het drumvel rust (waarmee de klank bewust of onbewust beïnvloed kan worden). De andere vingers zijn opgerold onder de rand van het vel, waarbij de wijsvinger vaak ook gebruikt wordt om toon en volume te beïnvloeden. Met de sterkste hand wordt de stok of klopper gehanteerd. Het vel wordt standaard iets uit het middelpunt geraakt om de meest sprekende tonen te krijgen.
Tamborim-spelers wisselen af tussen de basispatronen in de standaardritmes en het leggen van scherpe accenten door het spelen van afwijkende of juist opvullende (tegen)ritmes.
Trombeta
Zoals gemeld maakt Los Zandtos met groot succes gebruik van blaasinstrumenten. Met name de trompet (hierboven staat ’trombeta’. Da’s geen tikfout, maar dat is hoe ze ’trompet’ in Brazilië spellen. We hadden hier dus ook gewoon ’trompet’ kunnen neerschrijven, maar dat zou zó jammer zijn geweest…) wordt daarbij regelmatig bespeeld door onze Mathieu. In tegenstelling tot de andere instrumenten van Los Zandtos wordt de trompet overwegend gebruikt om op te blazen. Dat feit vindt zijn oorzaak in het gegeven dat de trompet in de basis een blaasinstrument is uit de familie der koperinstrumenten. Het geluid ontstaat doordat de lippen tegen het speciaal daarvoor aangebrachte mondstuk geplaatst worden en vervolgens met de adem in trilling worden gebracht. De trompet klinkt vrij hoog en heeft een heldere doordringende toon. Met name wanneer de trommelaars en de trompettist ongeveer hetzelfde liedje spelen, ontstaat er daardoor een machtige resonantie, die het publiek in hevige staat van opwinding brengt. Bij Los Zandtos lukt dat soms ook!
Om de schade te beperken zou het hypothetisch mogelijk zijn om de trompet met een demper te bespelen. De klank wordt daardoor veranderd, afhankelijk van het soort demper dat gebruikt wordt. In ieder geval wordt het volume van de trompet door gebruik van de demper gedempt. In dat kader doet het accessoire toevalligerwijs ook precies wat de naam voorspelt!
Samba Whistle (Fluit)
Sambamuziek, en eigenlijk alle wereldmuziek, bestaat vaak uit een aantal verschillende muzikale stukken, die op een of andere manier aan elkaar geknoopt moeten worden. Elk van die afzonderlijke stukken kan in principe eindeloos herhaald worden, totdat iemand in de band aan geeft dat het tijd is om door te gaan naar het volgende stuk. Om aan te geven wanneer de bandleden door moeten gaan, blaast de bandleider op een samba fluitje waar, traditioneel gezien, 3 verschillende tonen op gespeeld kunnen worden. Zo kunnen er verschillende signalen afgesproken worden, voor muzikale overgangen maar ook voor bijvoorbeeld danspasjes tijdens een parade. Omdat binnen Los Zandtos echter een natuurlijk weerstand tegen dansen in het algemeen en dansen tijdens het spelen in het bijzonder bestaat en bovendien de bandleden naar verwachting twee verschillende signalen al niet uit elkaar zullen weten te houden, beperkt de bandleider van Los Zandtos zich tot het gebruik van een ouderwetse scheidsrechtersfluit. Werkt evengoed!
De Samba
Wanneer we een diepgravend onderzoek doen naar de term “Samba”, bijvoorbeeld door op Wikipedia deze zoekterm in te kloppen, dan zien we daar het volgende resultaat:
“Samba kan verwijzen naar:
- Samba (muziek), een Braziliaanse, Latijns-Amerikaanse muzieksoort;
- Samba (software), een programma dat gebruikt wordt op Unix-machines;
- Samba (geslacht), een geslacht van bij-achtigen;
- Samba (India), een plaats in India.”
Het zal u niet verbazen dat wij ons hier richten op de eerste optie.
De activiteiten van Los Zandtos concentreren zich namelijk op tijdstippen buiten de normale kantooruren, dus met software of Unix-machines willen wij niets te maken hebben. Sterker nog, de meesten van ons hebben geen idee wat dat zijn! Verder zijn wij met z’n allen bang voor bijen en bij-achtigen (wat dat ook mogen zijn), want wij weten dat die kunnen steken! Dus wanneer wij ons daarin meer zouden verdiepen, zou dat kunnen leiden tot paniekaanvallen en wij zijn er van overtuigd dat wij de maatschappij daarmee geen plezier doen. In India vinden we verder het eten te scherp, dus daar hebben we ook weinig mee op. Immers, dat leidt alleen maar tot nog meer dorst!! Bovendien willen we eigenlijk met z’n allen op stage in Rio in 2016 en ligt India, zo hebben wij uitgezocht, niet op die route. Nee, wij hebben meer met Sambamuzieken louter dat! Wij distantiëren ons nadrukkelijk van de (niet nader te omschrijven) randverschijnselen daaromheen! En om die reden willen wij u op deze toch al buitengewoon informatieve en leerzame internetpagina iets meer vertellen over de Samba als muziekstijl.
Welnu, de Samba is een zeer opzwepende dans die afkomstig is uit Brazilië. Brazilië is een groot land in Zuid-Amerika, dat naast Argentinië ligt, het land waar onze Koningin geboren en getogen is. Wij kennen de Samba met name door het uitbundige carnaval in Rio de Janeiro. De Sambamuziek en -dans roept een zomerse sfeer op, met schaars geklede dames en heren die met name hun heupen wild bewegen op de ritmes van de opzwepende muziek. Zoals bij alle Zuid-Amerikaanse muziek is het flirtende karakter duidelijk aanwezig. Wij, van Los Zandtos betreuren deze nare bijverschijnselen ten zeerste, omdat daardoor de aandacht afgeleid wordt van de muzikanten die het spektakel mogelijk maken. Wij zullen dan ook nooit ingaan op avances van wie dan ook, tenzij het een ober betreft die een schaal bitterballen en een dienblad bier bij zich heeft. Jammer!
Veel moderne (house-)muziek heeft invloeden uit de Samba in zich, aangezien de ritmes lekker in het gehoor liggen en enorm swingen. Samba staat voor dansen, feesten, zon en de kleuren geel en groen (de kleuren van de Braziliaanse vlag). In Europa wordt vaak gedacht dat Samba slechts 1 (zegge: één) soort muziek en dans inhoudt, maar eigenlijk is het een verzamelnaam voor vele variaties met elk hun eigen tradities, ritmes, tempo’s en sferen. Los Zandtos heeft zich dit uiteraard terdege gerealiseerd en probeert al deze verschillende varianten soms onbedoeld in één nummer te combineren. Dat levert telkens weer verrassende nieuwe inzichten op, zowel bij het publiek als bij de muzikanten zelf.
De geschiedenis van de Samba
Inhoud en achtergrond; dat is waar het Los Zandtos om gaat! Iedere platte associatie met ‘bier en bitterballen’ werpen wij ver van ons!! Daarom hierbij nóg meer wetenswaardigheden over die schitterende Samba. Daarbij plaatsen we wel de volgende disclaimer: we aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor onjuistheden of door ons verkeerd geïnterpreteerde feiten, noch voor historische feiten waar we gewoon niet omheen kunnen, maar die wel personen of bevolkingsgroepen in een onbedoeld kwaad of wreed daglicht kunnen plaatsen. Ook elke gelijkenis met echte personen of bevolkingsgroepen werpen wij op voorhand verre van ons!! Mochten dergelijke gelijkenissen zich voordoen, dan berusten die op louter toeval!
Terug nu naar de Samba! De geschiedenis van de Samba gaat terug naar het begin van de 20ste eeuw. De oorsprong van de Samba vloeit voort uit een samensmelting – of zoals ze in Maarheeze zeggen: een Smeltkroes – van muziek uit de Indiaanse, Europese en Afrikaanse cultuur. De basis, het ritme, is onmiskenbaar gebaseerd op Afrikaanse muziek die slaven uit de Portugese kolonies Mozambique en Angola naar Brazilië hebben meegenomen. Volgens sommigen is het woord “Samba” of “Semba” zelfs van Afrikaanse origine. Het zou gaan om een traditionele krijgsdans, waarbij de deelnemers al trommelend en zingend in een kring staan. Dit is overigens ook nog steeds te herkennen in de Braziliaanse gevechtsdans “Capoeira”, die al sinds de 15de eeuw door Afrikaanse slaven gespeeld wordt. Om en om doen de deelnemers een solo in het midden van de kring, waarbij zij worden aangemoedigd door de anderen.
Aan het begin van de vorige eeuw ontstonden er steeds grotere sloppenwijken rond de grote steden. Met name Rio de Janeiro, tussen 1763 en 1960 de hoofdstad van Brazilië, staat hierom bekend. Werkloze landarbeiders (ex-slaven), immigranten uit Portugal en andere landen trokken naar de steden in de hoop werk te vinden. Het leven speelde zich grotendeels buiten af en de verschillende etnische groepen droegen hun (muzikale) tradities uit door gewoon op straat te spelen. Hierdoor ging de samensmelting van culturen en invloeden zeer gemakkelijk. Het duurde tot 1920 voordat de “slavenmuziek” tot het katholieke carnaval, het feest voorafgaand aan de vastenmaand, werd toegelaten. Wanneer voor de ontstane muziek de term “Samba”het eerst gebruikt werd is onbekend; de dans en muziek werden in eerste instantie “Maxixe” of “Tango Brasileiro”genoemd.
In de jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw had de Samba-rage zijn hoogtepunt in Brazilië. Naast de klassieke ballades (“Samba Canção”), was ook de “Samba Enredo” ontstaan, welke tot op heden tijdens het Carnaval van Rio wordt gezongen en gedanst. Er ontstonden grote “Escolas de Samba”, die tegelijkertijd carnavalsverenigingen waren. Deze Sambascholen vervulden, vooral in de sloppenwijken, een belangrijke sociale functie. Een aantal hiervan groeide uit tot organisaties met grote commerciële belangen. Toch nam de populariteit van de Samba af, doordat mensen meer geïnteresseerd raakten in muziek en dans die in andere landen waren ontstaan, zoals de Cha, de Foxtrot en de Bolero. Later heeft één van Nederlands grootste cultuurdragers, Gerard Joling, nog een eenmansactie op touw gezet om de teloorgang van de Samba te stoppen. Zijn protestsong “No more Bolero’s” bereikte uiteindelijk zelfs de nummer 1 positie in de Nederlandse Top 40! Heel veel effect in Brazilië hebben zijn inspanningen echter niet gehad. Dit kwam mede door het politieke klimaat in Brazilië, de diverse staatsgrepen die – al dan niet veroorzaakt door het internationale succes van “No more Bolero’s” – volgden en door de talrijke Duitse en Italiaanse immigranten, die weer heel andere invloeden met zich meedroegen. In de vijftiger jaren ontwikkelde een aantal componisten de Bossa Nova. Deze muziek was harmonieuzer en stond voor de hoger opgeleide en intellectuele generatie.
Toch bleef de Samba in het hart van de Brazilianen, met name bij de armen in de sloppenwijken. Dientengevolge is de Samba ook op vandaag niet meer weg te denken uit de Braziliaanse cultuur. Er zijn inmiddels veel muziekstromingen waar invloeden uit de Samba in verwerkt zijn. Denk maar aan de latin-house, lounge en “gewone” pop- en rockmuziek, die opgeleukt wordt met zomerse invloeden. Ook Brazilië kent zijn eigen hedendaagse popmuziek, de “Musica Popular Brasileira”. Het carnaval van Rio de Janeiro is groter en grootser dan waar ook ter wereld en de Samba heeft zich mondiaal verspreid en komt terug in diverse vormen. Bij diverse dansscholen in Nederland en België kun je de Samba dan ook leren dansen. Voor wie zover niet wil gaan en toch wil genieten, hebben we in Maarheeze dus sinds een aantal jaren “Los Zandtos”!
Los Zandtos heeft de ambitie, maar niet de illusie om de Sambamuziek en met name het slagwerkdeel daarvan vooral tijdens carnaval in Maarheeze en omgeving te promoten. In de eerste plaats om, zoals ook hierboven al wordt aangegeven, een nieuwe impuls te geven aan de (carnavals)muziek in Maarheeze, maar ook simpelweg om mensen “aan de gang te krijgen” en leuke momenten te bezorgen. De opzwepende ritmes en de feestelijke sfeer die (hopelijk) gepaard gaat met onze inspanningen, dragen daar aan bij! Wij willen echter tevens niet voorbij gaan aan de plek waar de muziek vandaan komt: Brazilië en met name Rio. Wat ons aanspreekt is niet alleen de plek, de zon en de sfeer, maar vooral ook de betekenis van de Samba voor de mensen daar. Met name de rol van die Sambascholen spelen bij het geven van een levensdoel aan kinderen en jeugd uit achterstandswijken, vinden wij zeer lovenswaardig. Hiervan kunnen wij in onze “participatiemaatschappij” nog een heleboel opsteken!!